منطقه گرایی با رویکرد اقتصادی

یکی از راهکارهای حل بحرانهای موجود در جهان  همگرایی با استفاده از الگوی منطقه گرایی است.

دلایل دیگری علاوه بر این مسئله در منطقه گرایی و شکل گیری آن نقش دارند مانند: وجود منافع مشترک  ٬احساس تهدید و دشمن مشترک ٬استفاده بشتر از توان موجود در منطقه و افزایش قدرت و جایگاه در  عرصه جهانی  که  با استفاده از اتحاد و ائتلاف بین چند کشور در منطقه صورت می پذیرد.

منطقه گرایی با انگیزه واهداف گوناگونی  شکل می گیرد که یکی از آنها جنبه اقتصادی می باشد.

فصل اول :

بیان مسئله:

یکی از راهکارهای حل بحرانهای موجود در جهان  همگرایی با استفاده از الگوی منطقه گرایی است.

دلایل دیگری علاوه بر این مسئله در منطقه گرایی و شکل گیری آن نقش دارند مانند: وجود منافع مشترک  ٬احساس تهدید و دشمن مشترک ٬استفاده بشتر از توان موجود در منطقه و افزایش قدرت و جایگاه در  عرصه جهانی  که  با استفاده از اتحاد و ائتلاف بین چند کشور در منطقه صورت می پذیرد.

منطقه گرایی با انگیزه واهداف گوناگونی  شکل می گیرد که یکی از آنها جنبه اقتصادی می باشد.

سوال تحقیق: نقش  ٬جایگاه و عملکرد منطقه گرایی اقتصادی در جهان امروز چگونه است؟

فرضیه:آیا با تحولاتی که امروزه شاهد  آن هستیم  منطقه گرایی اقتصادی می تواند  مسائل دیگر نظیر  مسائل سیاسی- نظامی – امنیتی را تحت الشعاع خود قرار دهد ؟

متغییرهای مستقل و وابسته: منطقه گرایی (متغییر وابسته­)- رویکرد اقتصادی (متغییر مستقل)

روش تحقیق:  روش تحقیق از نظر ماهیت  بنیادی و به  لحاظ متدولوژی و روش کار توصیفی – تحلیلی می باشد.

زیرا منطقه گرایی از مسائل کلان جغرافیای سیاسی می باشد ودر

یک چهار چوب بنیادی مورد بررسی قرار می گیرد.

ونیزبه لحاظ روش کار تحقیق با توجه به روند منطقه گرایی و وضع موجود آن اقدام به تحلیل در این زمینه می نمائیم.

شیوه گرد آوری با استفاده از مطالعه کتابخانه ای وهمچنین جمع آوری اطلاعات اینترنتی می باشد.

در این کار تحقیقی به لحاظ کلی و کلان بودن موضوع تحقیق و

انطباق آن با ناحیه و منطقه جغرافیایی خاص از تدوین فصل سوم

که مربوط اختصاص دارد به تشریح ناحیه جغرافیایی مورد نظر٬

صرف نظر شده است.

  فصل دوم:

 چهار چوب نظری تحقیق:

تعریف منطقه:منطقه عبارتست از گروهی از کشورها دولتهای

مجاور هم از نظر جغرافیایی که معمولا دارای موسسات سیاسی

و اقتصادی مشترک می باشند.

منطقه عبارتست از ناحیه کم و بیش محدود که از وحدت نسبی

یا ساختاری برخوردار بوده واز سایر نواحی متمایز می باشد.

چنین تاحیه ای بسته نبوده و توسط عوامل وبازیگران مختلف دائما تولید وباز تولید می شود.(حافظ نیا – 1385-114)

یک منطقه درجغرافیا هنگامی قابل تشخیص وبرخوردارازیک شخصیت جغرافیایی یکپارچه و متمایز از دیگر مناطق است که

عومل پیوند دهنده اجزای آن بخوبی آشکار وقابل تشخیص و شناسایی باشد... واقع شدن در یک شبه جزیره مانند کشورهای

شبه جزیره عرب "عربستان سعودی٬یمن٬کویت٬بحرین٬قطر٬عمان و

امارات متحده عربی".(مجتهد زاده – 1381-195)

منطقه ژئوپلیتیکی :منطه ژئوپلیتیکی عبارتست از بخشی از سطح سیاره زمین ویا مجموعه ای از کشورهاو واحد های

سیاسی – فضایی همجوار٬اعم از فضای خشکی یا آبی یا تلفیقی

که بر اساس ترکیب عوامل سیاسی و جغرافیایی خاص دارای تجانس وهویت مشخص ویا کارکرد مشترک بوده واز سایر مناطق ونواحی مجاور متمایز گرددمانند:خلیج فارس-دریای خزر-قاره اروپا-آمریکای شمالی-جنوب شرق آسیا-منطقه عربی وغیره.منطقه یا فضای جغرافیایی متجانس از حیث ساختاری و یا کارکردی شکل می گیرد.(حافظ نیا-1385-111)

سازه منطقه ای از نظر فضایی ساختازی متشکل است که در چهار چوب فرایند ائتلاف و اتحاد کشورها در قالب  سازمان

منطقه ای تجلی می یابد ...   بنا بر این سازمان منطقه ای تنها

بر آن دسته ازسازمانهای بین المللی اطلاق می شود که مرکب

از چند کشور در چهار چوب یک منطقه جغرافیایی شناخته شده

به وجود آمده باشد.مانند"اکو-ناتو-اتحادیه عرب"(حافظ نیا-1383-58)

ژئوپلیتیک:ژئوپلیتیک یا سیاست جغرافیایی اثر محیط واشکال

یا پدیده های محیطی، چون موقعیت جغرافیایی، شکل زمین، منابع کمیاب، امکانات ارتباطی و انتقالی(زمینی، دریایی، هوایی

و فضایی) وسایل ارتباط جمعی و ... را در تصمیم گیری های سیاسی بویژه در سطوح گسترده منطقه ای و جهانی مطالعه و بررسی می کند. (مجتهد زاده- 1381- 128)

ماهیت ژئو اکونومی : ادوارد لوتواک ... او خبر از آمدن نظم جدید بین المللی در دهه نود می داد که در آن ابزار آلات اقتصادی جایگزین اهداف نظامی می شود، بعنوان وسیله اصلی که دولت ها برای تثبیت قدرت و شخصیت وجودیشان در صحنه بین الملل به آن تاکید می کند و این ماهیت ژئو اکونومی است. (عزتی- 1380-107)

ژئو اکونومی محصول دولت ها و شرکت های بزرگ تجاری با استراتژی های جهانی است. (عزتی- 1380- 112)

همگرایی: همگرایی به لحاظ مفهومی عبارتست از تقریب و نزدیک شدن افراد به سمت نقطه ای مشخص که معمولا بعنوان هدف مشترک آنان شناخته می شود.

واگرایی: واگرایی در برابر آن عبارتست از تفکیک و جدایی از همدیگر و دور شدن آنها از هدف مشترک و حرکت به سمت هدف های خاص.(حافظ نیا- 1385- 373)

بحران اقتصادی: بحران اقتصادی در نظر اول عبارتست از پیدا شدن "اضافه تولید" یعنی پر شدن بازار از کالا هایی که مشتری قادر به پرداخت ندارد.

توسعه اقتصادی: توسعه اقتصادی عبارتست از رشد اقتصادی همراه با تغییرات بنیادی در اقتصاد و افزایش ظرفیت های تولیدی اعم از ظرفیت های فیزیکی، انسانی و اجتماعی. (fa. Wikipedia.org)

خود کفایی:اقتصادی: سیاست خود کفایی اقتصادی مبتنی بر محدود سازی واردات از طریق وضع عوارض گمرکی و مالیات های سنگین و ایجاد بلوک های اقتصادی بزرگ. (میر حیدر- 1386- 4)

رویکرد اقتصادی ژئو پلیتیکی: این رویکرد تحت نظریه مارکسیسم یا نئومارکسیسم شکل گرفت.

جغرافیدانانی که در این زمینه کار کردند معتقد بودند که ژئوپلیتیک معاصر باید بر پایه روابط اقتصادی بویژه درباره نقش اقتصاد سرمایه داری در نظام جهانی بازسازی شود.

دیوید هاروی در اثر مهم خود "ژئوپلیتیک سرمایه داری" تحلیلی ارائه داد که بیشتر از دیگران در راستای نگرش راستین

مارکسیستی بود. این رویکرد اقتصاد سیاسی بعدا مورد انتقاد اگینووکور بریج قرار گرفت که معتقد بودند نباید به اقتصاد بعنوان زیر بنا و سیاست و فرهنگ رو بنا توجه کرد چون نقش بازیگران چه دولتی چه غیر دولتی، موقعیت جغرافیایی مکان ها و فر آیند فرهنگی همانند فر آیند های اقتصادی در تعیین ماهیت ژئوپلیتیک نقش مهم و مستمر دارند و بنا بر این خواستار استفاده از رویکرد اقتصاد ژئوپلیتیکی شدند. (میر حیدر -1386-40)

جهانیی شدن: طرفداران نظریه جهانی شدن چنیین استدلال می کنند که توسعه سرمایه داری فرا ملی قالب تاریخی و جهان تازه ای از پست مدرنیسم یا پست فئودالیسم را بعنوان منطق فرهنگی جدید از سرمایه داری پدید می آورد... بعبارت دیگر جهانی شدن در بر گیرنده بازار های پول 24 ساعته جهانی،انقلاب در فن آوری،اطلاع رسانی و ارتباطات و شرکت های تجاری غول آسایی است که رفت و آمد های آن ها را به سختی می توان رد یابی کرد.(عزتی-1386-178)

ژئو اکونومی: پس از حدود یکسال از انتشار نظریه "پایان تاریخ" فرانسیس فوکویاما گذشته بود ادوارد لوتواک در مخالفت با استدلال ها و نتیجه گیری وی در مقاله ای تحت عنوان "از ژئوپلیتیک تا ژئو اکونومی" در نشریه نشنال اینترست منتشر کرد مفهوم ژئو اکونومی را مطرح نمود. او در مقاله خود استدلال کرد که زوال جنگ سرد در واقع نشان دهنده تغییر مسیر و حرکت از ژئوپلیتیک به سمت ژئواکونومی در دنیای سیاست است. بر اساس ادعای وی افراد در حال حاضر بر این اعتقادند که روش های بازرگانی و تجاری در حال جایگزین شدن با روش های نظامی در دنیای سیاست می باشند.(حافظ نیا – 1385-60)  

فصل سوم:

با تعاریفی که از منطقه ارائه گردید مشخص شد که از ملزمات  اولیه برای منطقه گرایی وجود مشترکات جغرافیایی اعم از طبیعی و انسانی می باشد. که این مشترکات باعث پیوند میان کشور های منطقه می باشد.در منطقه گرایی اقتصادی ،کشورها سعی در پیشبرد اهداف اقتصادی با توجه به مشترکات منطقه ای دارند.که این مشترکات می تواند وجود ذخایرو منابع انرژی (نفت-گاز) ویا موقعیت مناسب گذر گاهی (بنادر- خطوط انتقال انرژی) وجودمشترکات

فرهنگی-اجتماعی بین ساکنین منطقه واز این قبیل ویژگی های انسانی و طبیعی باشد.

با توجه به روندی که در جهان بوجود آمده و از آن بعنوان جهانی شدن تعبیر میشود که بدنبال آن ایجاد رقابت آزاد تجاری واقتصادی

دیگر کشورها نمی توانند منافع خود را در سطح ملی بدونه ارتباط با سایر کشورها جستوجو کنند و مجبور اند بدنبال آن در سطح فرا ملی و منطقه ای باشند.

در دنیایی که بسرعت به سمت اقتصاد جهانی پیش می رود، اهداف

و منافع سیاست ملی موضوعی برای اهداف و منافع اقتصادی می شود.(عزتی-1380-106)

به هرحال گسترش نظام اقتصادی نوین و جهانی شدن ها همچنان سرعت خود را حفظ کرده و به شکل روندی در آمده است که هیچ ملتی نمی تواند آن را به طورکلی نادیده بگیرد.(مجتهد زاده-1381-265) در قرن بیست ویکم سرمایه گذاری به وسیله دولت همان کاری را خواهد کرد که قدرت آتش بالای نظامی(عزتی-1380-108)

درگذشته کسب قدرت با استفاده از عامل نظامی ودر راستای آن کشور گشایی بود.

اما در جهان  امروز عامل اقتصادی- تجارت جهانی-بازارآزاد و رقابت در این زمینه ها جایگزین آن شده است.

لذا برای افزایش توان اقتصادی وبالا بردن قدرت در صحنه بین المللی باید به منطقه گرایی روی آورد.

جهانی شدن اقتصاد بازار آزاد و اقتصادی شدن نظام جهانی که در دهه پایانی قرن بیستم سرعت زیادی پیدا کرد، رقابتهای ژئواکونومیک و ژئواستراتژیک را در جهان رونق فراوانی داد.

این دگرگونی پر اهمیت در نظام جهانی سبب تشویق منطقه گرایی و روی آوردن به همکاریها و گروهبندیها  وهمگراییهای منطقه ای

برای واقعیت بخشیدن به رقابتهای موثر میان منطقه های جهانی در نظام شکل گیرنده ژئوپلیتیک جهانی دوران پست مدرن گردید(مجتهد زاده-1381-203)

کشورهای جهان برای رفع بحرانهای اقتصادی از یک سوی وبرای

رشد و توسعه اقتصادی سریع نیازمند منطقه گرایی هستند.

در واقع این کشورها بعنوان مکمل یکدیگر عمل خواهند کرد و با سرعت زیادی به پیشبرد اهداف خود نائل می آیند.

امروزه مسائل اقتصادی دیگر مسائل سیاسی-نظامی-امنیتی را تحت الشعاع خود در آورده ، قدرتهای برتر جهان حفظ قدرت و رهبری

را با استفاده از ابزار آلات اقتصادی پی می گیرند .واین نشان دهنده این است که منطقه گرایی با رویکرد اقتصادی از اولویت بیشتری نسبت به دیگر مسائل فوق الذکر مطرح می باشد.

توجه به استراتژی سود آوری ، رقابت شرکتهای بزگ چند ملیتی ،     

بازار آزاد جهانی ، توجه به منابع وذخایر انرژی واز این قبیل مسائل است ، که اهمیت روز افزون منطقه گرایی اقتصادی را روشن می سازد.

فصل چهارم:

خلاصه: منطقه عبارتست از تعدادی از کشورهای هم جوار که دارای مشترکاتی با هم هستند، واین مشترکات می تواند عامل همگرایی بین آنها باشد.

یکی از جنبه های آن همگرایی اقتصادی می باشد. که در پی آن توان اقتصادی کشورهای منطقه بالا می رود.

با توجه به روندی که جهان در پی گرفته مسائل اقتصادی و بدنبال آن توجه به منطقه گرایی اقتصادی  از اهمیت ویژه ای برخوردار شده است.

در قرن بیست و یکم ژئوپلیتیک جایگاه خود را از دست داده و ژئواکونومی جایگزین آن شده است.

و کشور ها در پی کسب قدرت به روشهای اقتصادی روی آورده اند و برای تقویت هر چه بیشتر نیازمند منطقه گرایی می باشند.

جمعبندی:

سوال:نقش، جایگاه وعملکرد منطقه گرایی اقتصادی در جهان امروز چگونه است؟

با توجه به تحولات اخیر که در جهان روی داده بنظر می رسد کشوری نمی تواند بدونه توجه به منطقه گرایی به حیات سیاسی-

اقتصادی-اجتمایی خود ادامه دهد و نیازمند روی آوردن به منطقه گرایی است. و از آنجا که امروزه مسائل اقتصادی در جهان از اولویت اول برخور دار است، لذا منطقه گرایی اقتصادی نیز نقش بر جسته تری پیدا کرده است .

عملکرد منطقه گرایی به شکل های گوناگون مانند بازار مشترک

در پی افزایش قدرت اقتصادی با استفاده از تمام توان منطقه صورت می پذیرد.

فرضیه:آیا با تحولاتی که امروزه شاهد آن هستیم منطقه گرایی اقتصادی می تواند مسائل دیگر نظیر مسائل سیاسی- امنیتی ونظامی را تحت الشعاع خود قرار دهد؟

با اشاره ای که به پدیده جهانی شدن و نیز جایگزینی ژئواکونومی به جای ژئوپلیتیک صورت گرفت ، مشخص می شود که امروزه مسائل سیاسی-نظامی تحت الشعاع اقتصاد جهانی قرار گرفته و یا از منظر دیگر حتی آنها ابزاری برای دست یافتن به مقاصد و اهداف اقتصادی در آمده است .

لذا منطقه گرایی اقتصادی در اولویت است و مسائل وعملکرد های  سیاسی –نظامی متاثر از آن می باشند .

بعنوان مثال:اقدامات سیاسی-نظامی قدرتهای جهان در منطقه خاور میانه در پی اهداف اقتصادی آنها یعنی توجه به ذخایر عظیم انرژی واز طرف دیگر وجود بازار مصرف برای تولیدات آنها و از این نمونه مسائل شکل می گیرد.

پیشنهادات:از آنجا که موضوع تحقیق کلی است ودر خصوص ناحیه جغرافیایی مشخصی نمی باشد از ارائه پیشنهاد صرف نظر می کنم ، فقط لازم به اشاره است که با مشخص شدن اهمیت و نقش بسزای منطقه گرایی با رویکرد اقتصادی امید است کشورهای در حال توسعه با بهره از این راهکار با سرعت بیشتر به سمت توسعه گام بردارند.

منابع ومآخذ:

1-حافظ نیا-محمد رضا٭کاویانی راد-مراد- افقهای جدید در جغرافیای سیاسی- تهران-سمت-1383

2-حافظ نیا-محمد رضا- اصول ومفاهیم ژئوپلیتیک- انتشارات آستان قدس رضوی-1385

3-عزتی-عزت الله- ژئوپلیتیک در قرن بیست ویکم- تهران-سمت-1380

4-عزتی-عزت الله- نظریه های جدید جغرافیای سیاسی- تهران-قومس-

1386

5-میر حیدر-دره- مفاهیم بنیادی در جغرافیای سیاسی-سازمان جغرافیایی

نیروهای مسلح-1386

6-مجتهد زاده-پیروز-جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی –تهران-سمت-1381

7-       fa.wikipedia.org                                                                    

"محمود واسعی-اردیبهشت1390"